Het wordt nu toch wel eens tijd om dit onderwerp aan te snijden, samen met u. Gevoel van eigenwaarde. Zelfrespect, achting, eerbied voor jezelf. Niet alleen is dit een belangrijk onderwerp maar ook erg moeilijk; toch kan ik er wel een paar dingen over zeggen. Ook niet-verslaafden nodig ik van harte uit mee te lezen, want het is een onderwerp voor alle mensen. Hier op aarde. Maar voordat we daarmee beginnen, laten we eerst even een paar dingen op een rij zetten, namelijk:
How many times must a man look up
Before he can see the sky?
The answer, my friend, is blowing in the wind
En dat niet alleen, want ook nog dit:
Tussen de Limburgse dorpen Thorn en Kessenich ligt het moeras Vijverbroek. De mensen zeggen dat je hier op kerstavond kerkklokken kunt horen luiden. En als de wind loeit, klinkt hier het klagende gejammer van verdronken zielen.
Tja. Misschien zegt u: ‘Gejammer van verdronken zielen, zeg Pitt, is het weer zo laat?’ Nee, lezer, het is niet ‘weer’ zo laat, want zo laat is het altijd! De wind huilt wat af, om verloren zielen. Niet alleen in moeras Vijverbroek. En trouwens, mocht de wind het een keer laten afweten, dan ben ik er ook nog. Natuurlijk huil ik om u, wanneer u het niet gered hebt en ten onder bent gegaan. Ik zou niet om u huilen wanneer u ziek was geworden en door uw ziekte geveld. Dan zou ik u zien als een boom, ooit recht en fier, groeiend naar het licht, altijd hoger, steeds flinker, maar nu kromgebogen en dor, tot er op een vroege ochtend eindelijk de wind opsteekt die u zal breken. Sterven aan een ziekte hoort er nu eenmaal bij. Maar u bent niet ziek, u bent verslaafd. En zoveel als dat bij het leven horen mag, het hoeft niet te horen bij de dood.
Gedachten over ons gevoel van eigenwaarde kwamen in mijn hoofd toen ik vorige week met een ex-geliefde in de zogeheten Hoftuin koffie dronk. Dat is achter de Hermitage, waar nu de onstuimige Catharina rondspookt, de zelfgeslepen diamant. Catharina de Grote. We zaten buiten, een dekentje over onze benen geslagen, het was behoorlijk fris. Echt herfstfris. Ik vertelde haar dat ik in mijn nieuwe nuchtere leventje steeds meer intens kan genieten van de omgang met kinderen én met ouden van dagen. Dat is toch een wonderlijke combinatie en ook een grappige ontwikkeling? Ik zei nog net niet: eigenlijk ben ik beter met kinderen en bejaarden dan met mensen.
Openhartig voegde ik eraan toe:
‘Dus dat ik hier nu met jóu zit, dat is eigenlijk, eh…’
Ze opperde: ‘Behelpen?’
Ja, dat was het juiste woord, behelpen. Onlangs was ik met een 2-jarig meisje bij mijn oude mevrouw van 89 op bezoek gegaan, in haar verzorgingshuis langs het Vondelpark. Dit eenvoudige bezoekje was niet alleen voor veel bewoners erg feestelijk, maar ook voor mijzelf. De ex-geliefde zei:
‘Ik denk dat ik wel weet waardoor jij je aangetrokken voelt tot kinderen en bejaarden. Van kinderen wordt nog niets verwacht en van bejaarden niet meer. Jij voelt je thuis bij hen doordat jouw verslaafde leven volkomen is, eh…’
Ik opperde: ‘Mislukt?’
‘Ja precies,’ sprak zij, ‘volkomen mislukt.’ Ze nam een slokje van haar koffie en knorde tevreden, vanwege haar scherpe blik op de hele zaak. Soms is het kwaad kersen eten met ex-geliefden. Ze weten je aan alle kanten te raken, zij kennen je door en door. Maar ik kan wel tegen een stootje. Dat kon ik immers óók toen ik nog dronk. In het opvangen van rake klappen was ik een hele piet geworden, dus nu ben ik dat nog steeds, oefening baart kunst. Je moet op zijn minst ook dingen leren van je verslaving. En bovendien zei ik:
‘Laten we één ding afspreken. Mijn leven is mislukt wanneer ik zeg dat het mislukt is.’
(Voor een deel dank ik deze formulering aan mijn moeder. Toen ik als jonge knaap een keer in alle redelijkheid aan haar vroeg: ‘Hee, moeder!, waarom moet ik in het weekend eigenlijk altijd voor middernacht thuis zijn? Lijk ik soms op Assepoester?’ toen luidde haar antwoord: ‘Dat moet omdat ik het zeg!’ En toen ik daarop eerlijk aangaf: ‘Ik heb helemaal geen zin om te doen wat jij zegt!’ toen sprak zij: ‘Dan máák je maar zin!’ Door deze rare manier van denken kregen mijn sociale angsten vrij spel, want ik dacht: als later blijkt dat alle vrouwen net zo gek zijn als mijn moeder, dan ben ik nog niet jarig! Dan mag ik straks nóg niks! Vandaar dat ik al vroeg de drank in vluchtte, om de nog komende pijn alvast te verzachten. Om al mijn levenspijntjes in een gespreid bed te laten landen.)
Goed, dus je leven is pas mislukt wanneer jij dat zegt. Dat spreek ik nu ook met u af: alleen ú kunt dat beoordelen. Waarmee we in deze beschouwing een belangrijke eerste stap hebben gezet. De tweede stap zal zijn: hoe weet u nou of uw beoordeling de juiste is?
Laten we, om die vraag te kunnen beantwoorden, eerst even afrekenen met een paar dingen. In de eerste plaats is dat: de behoefte om aardig gevonden te worden. Door mijn drankzucht ben ik daar lang geleden volkomen van verlost. Deze behoefte is een mooi voorbeeld van een oerinstinct waar we alleen nog maar last van hebben. Voor de holenmens kon het van levensbelang zijn, aardig gevonden worden. Daardoor kunnen we nog altijd feilloos zien of iemand ons werkelijk toelacht of alleen maar vriendelijkheid veinst. Maar in de moderne tijd heb je daar niets meer aan. Dus ook voor u geldt: let erop dat u voortaan niet meer aardig gevonden wilt worden. En ook niet onaardig. U merkt direct hoe uw sociale leven daardoor een stuk soepeler verloopt en ook: oprechter. Mensen reageren niet meer op u zoals u zich voordoet, maar zoals u ongeveer bent.
In de tweede plaats: verloren tijd bestaat niet. Verspilde tijd evenmin. Dat zei ik een keer tegen een vrouw van de receptie in het gebouw. Zij viel erg op. Ze was van een Mona Lisa-achtige schoonheid en er ging iets hartverwarmends van haar uit. Cliënten liepen weg met haar. Een enkele behandelaar trouwens ook! Ik had een tijdje voor haar balie staan wachten, er waren nog vier verslaafden voor mij. Die wilden natuurlijk allerlei gekkigheid van haar, maar ze bleef vriendelijk tegen hen. Zij verontschuldigde zich bij mij voor het lange wachten en toen zei ik dat tegen haar, over de tijd. Je kunt niet niks doen, zei ik erbij. Er is altijd iets te zien, er is altijd iets om over na te denken. Ze vond het leuk om dat zo te horen. En dat is het ook. Het is een groot geluk.
Voor de eigenlijke beschouwing komen we nu uit bij een zekere Erik Stofferis. In 2008 verscheen zijn boek De grote verdoving. Leven zonder verslaving. Ik heb het niet gelezen maar ik hoorde daar van medecliënten goede dingen over. Later zag ik hem in het tv-programma De wandeling, terugblikkend op zijn tijd als verslaafde. Een tijdlang was dat een goed gesprek, hij sprak erg openhartig over zijn vroegere leven. Toen kwam hij bij het keerpunt, het dieptepunt van zijn verslaving, alles was hij kwijt, hij had zijn rock bottom bereikt. Soms moet dat. Hij ging in behandeling. En, zo vertelde hij, vanuit de diepte brak bij hem het inzicht door: ‘Ik ben de moeite waard.’ Ik dacht: pardon? Wat hoor ik nu? Dus op het moment dat hij zijn vrouw en kinderen verkloot had, zijn werk en zijn vrienden verkloot had, op het moment dat vergeleken bij hem een worm een edel dier was en hij daarna meer dronk dan ooit tevoren, tóen kwam hij tot de ontdekking: ik ben de moeite waard. Hahaha! Nee, lezer, zó zijn we met het leven niet getrouwd. Een therapeut mag dat misschien een mooie boodschap vinden, maar aan het leven zelf moet je niet te veel onzin willen verkopen. Dat kan je een keer duur komen te staan. Dat bleek meteen al, toen hij vertelde dat zijn oudste dochter hem nog altijd niet wil zien. De interviewster: ‘Heb je daar begrip voor?’ Zijn antwoord: ‘Nee.’
Hij niet. Maar ik wel. Een verslaving blijft beslist niet ongestraft.
Als ik bij die wandeling toevallig was langsgelopen en Erik Stofferis gehoord had, zou ik hebben gevraagd:
‘Jij bent de moeite waard? Je mag er zijn? Waar baseer je dat op? Welke definitie gebruik je daarvoor? Waar voldoe jij nu dan aan? Wanneer is iemand niet de moeite waard? En wanneer wel? Welke eisen stelt jouw geest aan jou om zichzelf de moeite waard te gaan vinden? Toch niet het simpele feit dat je bestaat?’
Ik zou hem voor de zekerheid zelf het antwoord geven: ‘Jouw geest vindt jou in nuchtere toestand het begin van de moeite waard. Blijf dus nuchter. Win zijn vertrouwen terug.’
En nu precies hetzelfde verhaal, maar dan omgekeerd. In bericht 18 – stoepbloemen, schreef ik over een wanhopig cliënt in de nazorg, die zijn terugvallen niet meer in de hand had. Heel duidelijk zag hij wat er nu op hem af kwam, hoe alle ellende opnieuw zou beginnen. Hij zei tegen ons: ‘Ik voel mij zo verschrikkelijk waardeloos, zo helemaal niets.’ Tegen hem zeg ik hetzelfde: ‘Jij bent niets? Je mag er niet zijn? Waar baseer je dat op? Welke definitie gebruik je daarvoor? Waar voldoe je nu niet aan? Wanneer is iemand dan wél wat? En wanneer niet?
Jezelf de juiste vragen stellen en goed kijken, daar gaat het voortdurend om. Niet alleen was hij naar de kliniek gegaan, hij speelde ook nog in een bandje en was vrijwilligerswerk gaan doen, in een grote buurttuin. In dat opzicht had hij al heel wat bereikt. Waarom zag zijn eigen geest dat dan niet? Die zag dat natuurlijk wel, maar die zag ook nog iets anders: je kunt alles wat goed gaat uitstekend gebruiken om terug te vallen. Hij had die middag een opname met zijn band gemaakt en was erg blij geweest met het resultaat. Op weg naar huis dacht hij: met wat drank erbij geniet ik nóg meer van het terugluisteren! En hij blokkeerde de gedachte: als ik die drank ’s ochtends al gekocht had, was er helemaal geen opname geweest.
Het kleine meisje en mijn oude mevrouw. Je kunt je gevoel van eigenwaarde een grote boost geven door iets te gaan betekenen voor iemand, eindelijk weer. Dus doe eens wat, voor een ander. Elke vrijwilligerscentrale zit momenteel te springen om jou. Je krijgt er iets voor terug: respect voor jezelf. Kijk maar naar mij. Ik moest erom grinniken toen ik merkte dat ik na het schrijven van 18 — stoepbloemen ook zélf in de stad opeens bloemen tussen stoeptegels zag groeien! Goed gedaan, Pitt, dacht ik toen. En nog weer later volgde een tweede verrassing: ook Banksy kent het stoepbloemen meisje.
Pitt
